Wie in het Nederlands vertelt dat er een vogel op het tuinpad loopt, geeft voldoende informatie als die vogel een merel is, maar te weinig als die vogel een pinguïn is. Nederlandstalige luisteraars verwachten dat bepaalde informatie expliciet doorgegeven wordt. Welke informatie dat is en hoe die precies in taal wordt gegoten, zijn vragen die centraal staan in de afdeling van de taalkunde die pragmatiek wordt genoemd.

In Leuvense Bijdragen 104 staat een artikel van mij over een pragmatisch onderwerp. Ik heb bekeken of de levensfase van besproken personen wordt medegedeeld in de talen Nederlands, Westerlauwers Fries, Saterfries en Noordfries. Het blijkt dat in al die talen de leeftijd zo tussen de dertig en de zestig niet genoemd wordt, omdat die als ongemarkeerd wordt gezien. Is iemand ouder of jonger, dan wordt dat wel aangegeven. In het Westerlauwers Fries met woorden als âldbaas en jongfaam gaat dat het makkelijkst. Omrop Fryslân valt echter op doordat die zulke informatie vaak achterwege laat. Andere Nederlands- en Friestalige nieuwswebsites vermelden die wel.

Het Duitstalige artikel heeft de naam Lebensphasen im pragmatisch-diskursiven System des Friesischen und des Niederländischen.

[Klik hier voor meer informatie.]

Waarom schrijven mensen <indentiteit>, <indentiek> enzovoort met een <n> in de eerste lettergreep? Die vraag stelt zich Ton den Boon in de Trouw van 28 maart. Hij komt er niet uit en dat komt mede doordat hij een opvallende denkfout maakt.

Den Boon noemt de schrijfwijze met <inde-> namelijk een “spelfout” en een “misspelling”. En dat is het met grote waarschijnlijkheid niet. Mensen die <indentiteit> schrijven, zeggen hoogstwaarschijnlijk  [ɪndɛntitejt], dus met een [n] in de eerste lettergreep. De gestandaardiseerde klank-tekenkoppeling leidt dan tot de schrijfwijze <indentiteit>, met het teken <n> erin. Daar zit geen spelfout in. Verder verbaast Den Boon er zich over dat de schrijfwijze met een <n> standhoudt, terwijl de woorden met [idɛn-] (zonder [n]) aan het begin al zeker sinds de 19e eeuw ingeburgerd zijn. Dat zijn ze natuurlijk ook, maar wat Den Boon vergeet: dat zijn de concurrerende varianten met [ɪndɛn-] eveneens. Er is geen goede reden om aan te nemen dat die ooit uit de taalgemeenschap weg zijn geweest. Wie nu [ɪndɛntitejt] zegt (en <indentiteit> schrijft), die heeft die vorm vermoedelijk simpelweg als kind in z’n omgeving gehoord en zich hem vervolgens eigen gemaakt, zoals alle taalverwerving verloopt. Dat die vorm niet tot het genormeerde Standaardnederlands hoort, is voor een taallerend kind irrelevant en niet elke volwassene heeft de wil of het vermogen om z’n moedertaal van vormen te ontdoen die buiten de norm vallen.

Continue reading →

Okkerdeis fette Marc van Oostendorp op Neerlandistiek in nijsgjirrich stik fan Astrid van Alem gear. Dêr nimt se de tried yn op fan in lang rinnende diskusje oer bynwurdbûging yn it Frysk. Wat ding oft it ûnderstreke stobbeleintsje -st yn bygelyks … datst der moarn by bist is, dat witte wy nammentlik noch altyd net krekt. Dat jildt ek foar de wat gruttere stobbeltsjes -ste en -sto.

In klitysk foarnamwurd?

Astrid van Alem wol derop ta dat de Fryske bynwurdútgong in klitysk foarnamwurd is fan in type dat foar in φP (rûchwei: in abstrakte haadwurdgroep mei bûgingsskaaimerken) yn it plak stiet. Bynwurdbûging yn it Limburchsk, sa wol se ha, is ek in klitysk foarnamwurd, mar dan fan in skift dat in NP (rûchwei: in abstrakte haadwurdgroep sûnder bûgingsskaaimerken) ferfangt. Dat ferskil tusken beide talen ferklearret dat bynwurd en foarnamwurd yn it Frysk altyd lyk achterinoar oan komme, wylst der yn it Limburchsk wat tusken stean kin – dêr’t it stobbeleintsje dan oan fêst klibbet. Dat sjocht der dan sa út:

• … datst ek do de wedstryd winne silst. [wankantich]
• … dat auchst dich de westrijd geis winne. [poerbêst]

Al hoe fernimstich oft dat ferhaal is, ik ha de yndruk dat it boud is op in ûnterjochte oanname. Dat sit sjesa: frou Van Alem bringt fiif arguminten by foar har idee as soe it Fryske -st in foarnamwurd wêze ynstee fan in bûgingsútgong. As men sjocht nei de taalfeiten dy’t se dêrfoar op it aljemint bringt, dan binne dat net sokke gekke arguminten, mar sjocht men justjes djipper yn ‘e marse fan it Frysk, dan freegje ik my ôf oft der noch wol ien fan op fuotten bliuwt.

Continue reading →

Zum Anlass des 50-jährigen Bestehens der Gemeinde Saterland habe ich einen Sammelband zur saterfriesischen Sprache herausgegeben. Er enthält Beiträge in den Themenbereichen Sprachgeschichte, Phonologie, Morphologie, Namenkunde, Syntax, Pragmatik, Namenkunde und Sprachdidaktik. Das populärwissenschaftliche Buch richtet sich an sprachlich interessierte Laien. Folgende sechzehn Autoren haben ein oder mehrere Beiträge geliefert: Bouke Slofstra, Edith Sassen, Eric Hoekstra, Heike Schoormann, Henk Wolf, Ingeborg Remmers, Jirayu Tharincharoen, Jörg Peters, Klaus Finsterhölzl, Maaike Andringa, Menno Ehme Aden, Pyt Kramer, Reitze Jonkman, Stephen Laker, Tessa Leppers und Yoïn van Spijk.

Bibliographische Daten:
Wolf, Henk (Hrsg.) (2023), Saterfriesische Beobachtungen. Festschrift zum Anlass des 50-jährigen Bestehens der Gemeinde Saterland. Ramsloh: Gemeinde Saterland. 120 Seiten. ISBN 978-3-00-077059-3.