“Het Nederlands heeft een nieuw genderneutraal voornaamwoord”, stond er op Facebook bij de aankondiging van het artikel Geen man of vrouw? Dan ben je voortaan een ‘hen’ van Lisa Peters op de site van De Correspondent (16 juni 2016). In het artikel werd die bewering opnieuw gedaan. Het ging om ‘hen’ als persoonlijk voornaamwoord van de derde persoon enkelvoud, door de schrijfster naar Zweeds voorbeeld met een emancipatorisch motief bedacht als aanvulling op de bestaande pronominale voorraad van het Nederlands.

Wanneer heeft een taal een nieuw woord?

Als iemand een nieuw woord bedenkt, kan hij nog niet zeggen dat het Nederlands dat nieuwe woord dan “heeft”. Taal is enerzijds een sociaal construct en in die zin “heeft” ze een woord pas, als dat het idiosyncratisch gebruik overstijgt en bij een redelijk aandeel van de sprekers in ieder geval bekend is. Anderzijds is een taal een gecodificeerde standaard en in die zin “heeft” ze pas woorden, als die in de bekende naslagwerken te vinden zijn. In geen van beide lezingen is de uitspraak van Peters gerechtvaardigd.

Is ‘hij’ alleen voor mannen?

Het is veel te eenvoudig om te stellen dat ‘hij’ alleen verwijst naar mannelijke en ‘zij’ alleen naar vrouwelijke personen. Soms verwijzen we met die woorden bijvoorbeeld niet naar het biologisch geslacht, maar naar het woordgeslacht, in andere gevallen gebruiken we ‘hij’ als generiek (en dus genderneutraal) voornaamwoord, in weer andere gevallen kan ‘hij’ worden gebruikt voor vrouwelijke woorden die naar vrouwelijke wezens verwijzen, zoals in de zin ‘Ik ben bang dat de koe ziek is, want hij geeft geen melk meer’. De Algemene Nederlandse Spraakkunst en Taalportaal geven een inleiding in de meest voorkomende gebruiksmogelijkheden.

Wat verderop in het artikel van Lisa Peters staat “Ook onze wet is verre van genderneutraal. Verwijzingen naar personen in het Burgerlijk Wetboek Zie hier het volledige Burgerlijk Wetboek. Ik heb Boek 6 doorgespit. – waar de regels tussen mensen zijn vastgelegd – gaan allemaal over ‘hij.’ Alleen mannen hoeven zich er blijkbaar aan te houden.” Die uitspraak is juridisch nogal kolderiek: uiteraard hoeven niet alleen mannen zich aan de wet te houden. Juist het voorbeeld van het Burgerlijk Wetboek laat zien dat ‘hij’ in bepaalde contexten, zoals die van wetsteksten, als sekseneutraal gebruikt kan worden.

Excuustaalkundigen?

De Correspondent is in het algemeen een podium voor slimme auteurs van prima stukken, maar dit artikeltje van Lisa Peters is bar slecht. Het is een naïef pleit, hapsnap met wat minionderzoekjes onderbouwd en het getuigt van een gebrek aan elementaire kennis van taalkunde. De hierboven genoemde beweringen over de Nederlandse taal zijn apert onjuist, de voorbeeldzin met ‘hun’ als onderwerp laat zien dat de schrijfster niet heeft begrepen welke systematiek Van Heule probeerde te introduceren. Ze lijkt Ingrid van Alphen en Marc van Oostendorp alleen maar op te voeren om het stuk enige wetenschappelijke legitimiteit te geven.

Als De Correspondent een zinvol stuk over de rol tussen voornaamwoordelijke verwijzing en geslacht wil plaatsen, laat hij dan Ingrid van Alphen zelf om een bijdrage vragen. Zij schrijft daar al tientallen jaren met kennis van zaken uiterst leesbare stukken over.